Белешки на уредникот

Долго размислував што е трикот на Арамбуру во неговиот фантастично напишан роман „Татковина“. Затоа што очигледно е дека има некаков трик, некоја вешто изведена мајсторија на пишувањето која го држи читателот постојано фасциниран од светот на Арамбуру. Да, очигледно е дека „Татковина“ е одлично структуриран роман, дека фрагментите и епизодите што ги доловил авторот се прецизно смислени и испланирани, дека временските скокови и промените на гледните точки се одлично изведени за да го одржат текот на нарацијата, и јасно е дека авторот намерно игра со клишеа, со мелодрамски ефекти и со обидите да ги „надмудри“ очекувањата на читателот. Сето тоа е технички совршено изведено, но сепак не е трикот за кој зборувам, кој како внимателен читател го насетував, но не можев да го видам. По второто читање на книгата се обидов да тргнам поинаку и да одговорам на прашањето за што зборува „Татковина“. Еве го мојот обид за одговор.

„Татковина“ е роман за едно убиство и за две семејни саги кои се поврзани со тоа убиство. Има елементи и на тензија, бидејќи постојат навестувања на тоа кој е убиецот. Има и прекрасен приказ за тоа како пријателите стануваат непријатели поради банални ситници. Има и панорамски слики на баскиското општество кои може да ги пресликаме на кое било место во светот и да бидат еднакво валидни. Но на едно место во романот се спомнува дека за главните ликови постои пресвртна точка, и сè што се случува во нивните животи е поделено на две половини – пред и по убиството, како пред и по новата ера. Ова објаснување ме наведе романот да го читам од нова перспектива и, баш како што сугерира Арамбуру, за почетна координатна точка во обидот да се разбере за што зборува „Татковина“ да го земам токму моментот на убиството на еден од главните ликови. Ако се употреби овој клуч, се доаѓа до шокантното сознание кое е, всушност, генијалниот писателски трик што Арамбуру го изведува пред нашите очи, без ние да можеме да го видиме. Имено, „Татковина“ не е роман за едно убиство. „Татковина“ е роман за едно масовно убиство – бидејќи сите ликови што ги гледаме, всушност, се мртви. Да, формално тие се живи, нивните приказни се расплетуваат (донекаде), но колку повеќе ги разгледуваме нивните индивидуални наративи сфаќаме дека тоа се живи мртовци, ликови што не се развиваат, сенки што скитаат низ еден опустошен свет.

И, ете, токму за тоа зборува романот на Арамбуру – за тоа како татковините (нè) убиваат. А убиваат на многу начини: и директно, така што во име на татковината (славно) ќе загинеме, или пак некој ќе нè убие во нејзино име, но и така што ќе ни се уништи здравствениот систем, на пример, па ќе умреме од банални компликации при рутински зафати, или ќе се запушти образовниот систем и ќе изврши систематско осакатување и бавно убивање на цели генерации деца, или ќе настане еродирање на културата и духовно ќе се затруеме, или ќе се осакати социјалниот модел на заштита и ќе пцовисаме од сиромаштија и глад, или пак ќе се занемарат вредносните и моралните категории и потоа сè ќе се пресврти наопаку во еден општ спектакл на беда, криминал, кич и смрт. Звучи познато?

Сите претходно спомнати начини на кои татковините (нè) убиваат се барем малку начнати или навестени во „Татковина“. Затоа, книгата на Арамбуру е роман за еден убиствен концепт, за еден помор, но и за болката при бавното уништување на животот. На повеќе од 650 страници Арамбуру одново и одново зборува за болката на умирањето од раката на својата татковина, за метафоричното умирање што потоа станува и физичко, буквално и конечно, за трагедиите што нè умираат убивајќи ни ги луѓето што ги сакаме и одземајќи ни ги нештата што ги посакуваме, задушувајќи ни ги соништата и страстите, исцедувајќи ни ја радоста и желбата за живот, труејќи нè со завист и со илузијата дека ако другиот страда повеќе од нас, можеби нашето лудило ќе ни биде поподносливо – и сето тоа, секако, во име на татковината. За која, како што нè учат на училиште, чест е да се умре.

И по сето тоа, се разбира, во романот „Татковина“ воопшто не е важно ни убиството на главниот лик, ни кој е убиецот, ни прошката, ни помирувањето. Зашто мртвите нема да се вратат, а живите исто како да не се живи.

А. Пероски